Trong một lần về quê thăm gia đình, anh Tuấn Hưng ở Hà Nội bất ngờ thấy gần 10 chiếc camera giám sát được bố mình mua qua sàn thương mại điện tử, giá chỉ 200-500 nghìn đồng/chiếc, lắp khắp nơi từ sân, phòng khách đến tận phòng ngủ. Lý do? “Rẻ quá” và tiện để ngồi một chỗ giám sát cả nhà.
Đây chính là bức tranh phổ biến của việc sử dụng camera giám sát gia đình tại Việt Nam hiện nay. Trong 5 năm qua, Việt Nam đã nhập khẩu khoảng 16 triệu camera giám sát, với 96,3% đến từ Trung Quốc. Sự bùng nổ của thương mại điện tử và mức giá rẻ đã khiến camera trở thành thiết bị dễ tiếp cận với mọi gia đình.
Nhiều người dùng lắp camera với động cơ chính đáng: theo dõi con nhỏ khi có người giúp việc, bảo vệ tài sản, hoặc như một người dùng chia sẻ: “nhà có con nhỏ, thuê người giúp việc thì ngóc ngách nào chả phải lắp (trừ nhà vệ sinh) để xem con ở nhà như nào”. Thậm chí có những trường hợp đặc biệt như những người kinh doanh đặt két sắt trong phòng ngủ, buộc phải lắp camera để bảo vệ tài sản quan trọng.
Tuy nhiên, việc lắp đặt dễ dàng không đồng nghĩa với việc sử dụng an toàn. Thực tế cho thấy đa số người dùng thiếu kiến thức cơ bản về an ninh mạng, dẫn đến những rủi ro nghiêm trọng.
Con số báo động: Hơn 800.000 camera tại Việt Nam đang bị lộ dữ liệu
Theo thông tin từ Bộ Thông tin và Truyền thông công bố tháng 5 vừa qua, hơn 800.000 camera giám sát tại Việt Nam đang bị chia sẻ dữ liệu hình ảnh công khai trên Internet. Đây là con số đáng báo động, phản ánh quy mô thực sự của vấn đề an ninh camera tại nước ta.
Đáng lo ngại hơn, trong số này có khoảng 360.000 camera (chiếm 45%) tồn tại điểm yếu, lỗ hổng bảo mật nghiêm trọng và dễ bị khai thác để chiếm quyền điều khiển. Thống kê mới nhất cho thấy 5% địa chỉ IP nằm trong các mạng botnet nguy hiểm đến từ chính những camera bị nhiễm mã độc này.
Vấn đề không chỉ dừng lại ở việc bị xâm nhập. Dữ liệu hình ảnh từ camera đã trở thành món hàng được mua bán công khai trên mạng xã hội. Trên Facebook và Telegram, nhiều hội nhóm rao bán quyền truy cập vào camera đang hoạt động với giá từ vài trăm nghìn đồng. Có dịch vụ chào giá 800.000 đồng cho phép người mua tiếp cận 15 camera tại các khu vực nhạy cảm như phòng ngủ, phòng thay đồ, spa, với cam kết “có hàng trăm nghìn lựa chọn”.
Đọc thêm: Top 10 Camera Gia Đình Tốt Nhất
Nguyên nhân khiến camera giám sát gia đình dễ bị rò rỉ
Theo ông Vũ Ngọc Sơn từ Hiệp hội An ninh mạng quốc gia NCA, có ba nguyên nhân chính dẫn đến tình trạng rò rỉ hình ảnh từ camera giám sát.
- Lỗi từ người dùng: Yếu tố con người là rào cản lớn nhất
Trường hợp của gia đình anh Tuấn Hưng là minh chứng điển hình. Khi hỏi mật khẩu, anh phát hiện tất cả camera vẫn giữ nguyên mật khẩu mặc định của nhà sản xuất. Bố anh cho rằng “làm gì có ai vào xem camera nhà mình” và việc đổi mật khẩu “quá phức tạp” với người lớn tuổi.
Đây chính là nguyên nhân phổ biến nhất: người dùng không thay đổi mật khẩu khi lắp đặt, sử dụng mật khẩu yếu hoặc dùng chung mật khẩu với nhiều tài khoản khác. Thực tế, 99,9% các vụ rò rỉ camera không phải do hacker chuyên nghiệp tấn công mà đơn giản là do những sơ hở cơ bản này.
Nhiều người dùng “gọi thợ đến lắp xong nghĩ là xong”, không hề kiểm tra cài đặt bảo mật. Điều này không khác gì việc mời người lạ xem hình ảnh riêng tư của gia đình mình. Thậm chí chính thợ lắp đặt cũng có thể là nguồn gây rò rỉ nếu họ không được giám sát chặt chẽ.
- Lỗ hổng kỹ thuật từ thiết bị và nhà sản xuất
Camera giám sát về bản chất là một chiếc máy tính nhỏ, có đầy đủ bộ xử lý, kết nối Internet và khả năng nghe, nhìn, thậm chí phân tích bằng AI. Tuy nhiên, khác với máy tính, camera ít được vá lỗi và gần như không được cập nhật phần mềm bảo mật.
Nhiều camera có lỗ hổng bảo mật nhưng không được cập nhật kịp thời. Máy chủ của nhà sản xuất có thể bị lỗi, tạo cơ hội cho hacker xâm nhập. Đặc biệt, với giá thành rẻ như hiện nay, nhiều thiết bị được sản xuất mà không đáp ứng các tiêu chuẩn an toàn thông tin cơ bản.
- Quản lý và phân quyền không chặt chẽ
Một số đơn vị lắp đặt camera cho nhiều người cùng quản lý nhưng không phân quyền rõ ràng. Điều này dẫn đến người ngoài có thể truy cập với đặc quyền cao, xem được hình ảnh từ camera của người khác.
Hậu quả nghiêm trọng khi camera bị xâm nhập
Theo ông Vũ Ngọc Sơn, hậu quả của việc camera bị tấn công vô cùng nghiêm trọng và đa dạng.
Đầu tiên là quyền riêng tư bị xâm phạm nghiêm trọng. Hình ảnh cá nhân, những khoảnh khắc riêng tư trong gia đình có thể bị theo dõi từ xa mà chủ nhân không hề hay biết. Nhiều người dùng thắc mắc “trong phòng ngủ riêng tư lại lắp camera để làm gì” sau khi chứng kiến “khá nhiều clip bị lộ chuyện vợ chồng hoặc những chuyện nhạy cảm khác”.
Hậu quả tiếp theo là nguy cơ bị tống tiền. Kẻ xấu có thể sử dụng hình ảnh nhạy cảm để đe dọa, ép buộc nạn nhân trả tiền chuộc. Công nghệ deepfake còn cho phép họ tạo ra các video giả mạo để lừa đảo, gây thiệt hại về danh dự và tài chính.
Đáng lo ngại hơn, camera bị nhiễm mã độc có thể trở thành “bàn đạp” để hacker tấn công toàn bộ hệ thống mạng trong gia đình hoặc doanh nghiệp. Thiết bị này hoạt động 24/24, thường được đặt ở những nơi ít kiểm soát, tạo điều kiện thuận lợi cho các cuộc tấn công lan rộng.
Những biện pháp phòng tránh cơ bản mà người dùng cần biết
- Nguyên tắc vàng: “Không biết dùng thì không nên dùng”
Trước tiên, người dùng cần đặt câu hỏi: Liệu camera giám sát có thực sự cần thiết? Thực tế cho thấy nhiều người lắp camera xong vài tháng không xem bản ghi một lần nào. Nếu không có nhu cầu thực sự, việc lắp camera chỉ tạo thêm rủi ro bảo mật không cần thiết.
- Cân nhắc kỹ vị trí lắp đặt
Đây là vấn đề quan trọng mà nhiều người bỏ qua. Những nơi như phòng ngủ, phòng thay đồ, spa cần được cân nhắc đặc biệt kỹ lưỡng. Nếu không có lý do hợp lý và cấp thiết, đừng lắp camera ở những vị trí này. Trong trường hợp bắt buộc phải lắp (như trường hợp để két sắt trong phòng ngủ), nên chọn loại camera offline, không kết nối Internet.
Với gia đình có con nhỏ và người giúp việc, có thể lắp camera ở các khu vực chung như phòng khách, bếp, sân chơi của trẻ, nhưng nên tránh phòng ngủ và các không gian riêng tư tuyệt đối.
Các bước bảo mật camera cơ bản nhưng hiệu quả
Người dùng không cần phải là chuyên gia an ninh mạng để bảo vệ camera của mình. Tuy nhiên, một số thao tác cơ bản sau đây là bắt buộc phải thực hiện.
- Thứ nhất, luôn thay đổi mật khẩu mặc định ngay sau khi lắp đặt. Mật khẩu mới phải đủ mạnh, kết hợp chữ hoa, chữ thường, số và ký tự đặc biệt, tối thiểu 12 ký tự. Tuyệt đối không sử dụng mật khẩu đơn giản như ngày sinh, số điện thoại hay mật khẩu chung với các tài khoản khác.
- Thứ hai, nếu phải thuê thợ lắp đặt, hãy giám sát quá trình cài đặt và thay đổi lại toàn bộ mật khẩu sau khi thợ hoàn thành công việc. Đảm bảo rằng chỉ có bạn và những người tin cậy trong gia đình biết mật khẩu.
- Thứ ba, thường xuyên kiểm tra và cập nhật firmware cho camera. Nhà sản xuất thường xuyên phát hành các bản vá bảo mật, việc cập nhật giúp vá các lỗ hổng mới phát hiện.
Cuối cùng, tắt các tính năng không cần thiết như truy cập từ xa nếu bạn không sử dụng, và nếu có thể, sử dụng mạng riêng biệt cho các thiết bị IoT trong nhà.
Giải pháp công nghệ: Camera AI với tính năng bảo vệ quyền riêng tư
Nhận thức được vấn đề nghiêm trọng về rò rỉ hình ảnh cá nhân, công nghệ camera thông minh đã phát triển các giải pháp bảo vệ quyền riêng tư ngay từ gốc.
Công nghệ làm mờ chủ thể tự động
Camera AI của Snapcare đã tích hợp công nghệ làm mờ chủ thể (người) tự động tại những vị trí riêng tư. Điểm đặc biệt của công nghệ này là việc làm mờ diễn ra ngay khi hình ảnh truyền ra khỏi camera, chứ không phải sau khi đã lưu trữ hay truyền tải trên Internet.
Cơ chế hoạt động đơn giản nhưng hiệu quả: AI nhận diện con người trong khung hình và tự động làm mờ toàn bộ hình ảnh của họ trước khi dữ liệu được mã hóa và truyền đi. Điều này có nghĩa là ngay cả khi xảy ra sự cố bảo mật, hình ảnh người dùng đã được bảo vệ từ nguồn, không thể phục hồi lại hình ảnh gốc.
Lợi ích thực tế của công nghệ bảo vệ quyền riêng tư
Với công nghệ này, người dùng có thể yên tâm lắp đặt camera ngay cả ở những vị trí nhạy cảm như phòng ngủ khi có nhu cầu thực sự. Trường hợp như những người kinh doanh cần giám sát két sắt đặt trong phòng ngủ có thể sử dụng camera mà không lo lắng về việc lộ hình ảnh riêng tư.
Camera vẫn thực hiện được chức năng giám sát chính: phát hiện chuyển động, cảnh báo xâm nhập, ghi lại các sự kiện quan trọng. Tuy nhiên, yếu tố con người – phần nhạy cảm nhất – được bảo vệ tuyệt đối. Người xem có thể thấy có chuyển động, có người xuất hiện, nhưng không thể nhận diện được đó là ai hay họ đang làm gì một cách chi tiết.
Đây chính là sự cân bằng hoàn hảo giữa nhu cầu giám sát an ninh và quyền riêng tư cá nhân, giải quyết được bài toán nan giải mà nhiều gia đình đang đối mặt.
Quy chuẩn mới và tương lai của camera giám sát tại Việt Nam
Nhận thức được tầm quan trọng của vấn đề, Bộ Thông tin và Truyền thông đã công bố dự thảo Quy chuẩn kỹ thuật quốc gia về yêu cầu an toàn thông tin cơ bản cho IP camera, đang lấy ý kiến đến ngày 23/10.
Theo dự thảo, camera lưu hành tại Việt Nam bắt buộc phải đáp ứng các yêu cầu về mật khẩu, quản lý lỗ hổng bảo mật, cập nhật, quản lý kênh giao tiếp, bảo vệ và xóa dữ liệu người dùng. Cụ thể, mật khẩu mặc định phải được khởi tạo duy nhất trên mỗi thiết bị và đủ phức tạp để chống lại các cuộc tấn công tự động. Nhà sản xuất phải có hệ thống trực tuyến tiếp nhận và công bố thông tin về lỗ hổng. Dữ liệu cá nhân phải được mã hóa khi truyền giữa thiết bị và dịch vụ liên quan.
Việc đưa ra quy chuẩn này đặc biệt cấp thiết khi Việt Nam đang đẩy mạnh xây dựng thành phố thông minh. Camera giám sát thông minh là thiết bị nền tảng, chiếm đa số hạng mục triển khai, và thời gian tới sẽ có thêm hàng chục triệu camera được đưa vào sử dụng.
Dù quy chuẩn mới có thể làm tăng chi phí sản xuất và giảm tính linh hoạt trong ngắn hạn, nhưng lợi ích lâu dài là không thể phủ nhận: người dùng sẽ an tâm hơn khi sử dụng, quyền riêng tư và dữ liệu cá nhân được bảo vệ tốt hơn, rủi ro mất mát thông tin nhạy cảm được giảm thiểu đáng kể.
Kết luận
Camera giám sát gia đình là công cụ hữu ích nhưng cũng tiềm ẩn nhiều rủi ro nếu không được sử dụng đúng cách. Con số hơn 800.000 camera tại Việt Nam đang bị lộ dữ liệu là hồi chuông cảnh báo cho tất cả chúng ta.
Người dùng cần ý thức rằng việc bảo vệ camera không phải là nhiệm vụ của riêng ai mà là trách nhiệm của chính mỗi gia đình. Các biện pháp cơ bản như thay đổi mật khẩu mặc định, cân nhắc vị trí lắp đặt, cập nhật firmware thường xuyên là những điều mà ai cũng có thể làm được mà không cần phải là chuyên gia.
Đồng thời, việc lựa chọn các giải pháp camera thông minh có công nghệ bảo vệ quyền riêng tư như tính năng làm mờ chủ thể tự động sẽ mang lại sự an tâm tối đa, đặc biệt khi phải lắp đặt ở những vị trí nhạy cảm.
Với sự kết hợp giữa ý thức người dùng, công nghệ bảo mật tiên tiến và quy chuẩn quốc gia sắp được ban hành, hy vọng trong tương lai gần, camera giám sát sẽ thực sự trở thành công cụ bảo vệ gia đình mà không còn là mối đe dọa đến quyền riêng tư của chính người sử dụng.
Bài viết gần đây
